2 Beheer en ontwikkeling

Golf en water zijn onlosmakelijk verbonden. Water neemt een centrale plek in op de golfbaan. Het beheer van een golfterrein is een grote verantwoordelijkheid. Golfbanen bezitten of pachten grote stukken grond die naast gebruik voor sport vaak een grote natuurwaarde hebben en van ecologisch belang zijn voor de omgeving. Voor een golfterrein is een langetermijnvisie voor de volledige breedte van het terrein van belang. Onder de noemer ‘beheer en ontwikkeling’ wordt advies gegeven over de visionaire, beleidsmatige en structurele kant van waterbeheer op de golfbaan.

Inhoudsopgave hoofdstuk 2

• 2.1 Visie op waterbeheer
• 2.2 Droogte noodplan/afschalingsplan
• 2.3 Vastlegging
• 2.4 Kennisontwikkeling greenkeeping en commissie
• 2.5 Communicatie
• 2.6 Innovaties
• 2.7 Contact waterschappen, provincies en gemeenten
• 2.8 Bedrijfswaterplan 

2.1 Visie op waterbeheer

Duurzaam waterbeheer begint voor de golfbaan bij het opstellen van een visie. Met behulp van een visie dwingt de golfbaan zichzelf om kritisch te kijken naar watergebruik en waterbeheer. Het einddoel is een gestructureerd plan waarin duurzaam watergebruik centraal staat. De structuur van de visie is opgebouwd middels een selectie van korte- en langetermijninvesteringen. Mogelijke onderdelen van de visie kunnen zijn:

1. water in relatie tot speelkwaliteit van de golfbaan;
2. situatieschets;
3. kortetermijnmaatregelen (0-2 jaar);
4. middellange- en langetermijnmaatregelen (3-5 jaar en 5-10 jaar);
5. financieel overzicht

Veel golfbanen in Nederland bevinden zich in een verenigings- of stichtingsstructuur met wisselende bestuursleden en commissieleden. Ook de onderhoudscontracten met aannemers voor de greenkeeping zijn vaak tijdelijk. Dit strookt niet met de gewenste langetermijnaanpak voor waterbeheer en -gebruik. Een ingreep in het watersysteem wordt gedaan om een langjarig fysisch effect te bereiken. Om deze reden hoort het opstellen van een visie aan de basis van planuitvoering te staan. Hieronder volgt een uitleg van de onderdelen die op z’n minst thuishoren in de ‘visie op waterbeheer’.

• “Water in relatie tot de speelkwaliteit” is de basis van een goede visie. Hierin bepalen de opstellers de gewenste balans tussen beregenen, groen versus geel/bruin, snelheid en kwaliteit.
• In ‘situatieschets’ wordt een overzicht gemaakt van de waterbeschikbaarheid, het watergebruik, de waterbalans, vergunningen en mogelijkheden voor ontwikkeling en toekomstige risico’s. In ‘inzicht en bewustzijn’ vind je een gedetailleerde uitwerking van de verschillende onderwerpen.

Fictieve situatieschets Golfbaan ABX
Golfbaan ABX heeft een streefgebruik van 45.000 m3/jaar, Op dit moment is er een vergunning om 35.000 m3/jaar te onttrekken uit grondwater en is er een afgedichte vijver met een capaciteit van 12.500 m3. Er zijn nog geen onttrekkingsververboden afgegeven in het gebied, maar het waterschap is een nieuw grondwaterbeleid aan het schrijven waarin nieuwe randvoorwaarden voor onttrekkingsverboden worden verwerkt. Als risicobeheersing heeft het bestuur besloten om te ontwikkelen naar 7.500 m3/jaar extra waterbesparing/extra waterbeschikbaarheid. Op dit moment worden de verschillende opties onderzocht. De golfbaan is enthousiast over een gecombineerde aanpak: minder waterverbruik door datagedreven management en het afvangen van regenwater van de baan en opslag in een nieuw te bouwen bassin van 5.000 m3.

• Vervolgens bevat de visie een lijst met kortetermijnmaatregelen (binnen 0-2 jaar) die genomen kunnen worden om het waterbeheer en -gebruik op de golfbaan te verbeteren. Kortetermijnmaatregelen moeten gelinkt zijn aan en passen binnen de lijn van langetermijnvisie (5-10 jaar) en maatregelen voor de baan. De lijst met kortetermijnmaatregelen wordt continu bijgehouden en bijgewerkt. Zo wordt ook de monitoring van de commissie/het management en communicatie richting leden ondersteund.

Fictieve kortetermijnmaatregelen op de ABX-golfbaan
Op de korte termijn heeft Golfbaan ABX een langjarig gemiddelde berekend van het watergebruik per spelonderdeel. Dit overzicht heeft het inzicht gegeven dat de streefwaarde van 45.000 m3/jaar haalbaar is en op welke spelonderdelen er veel fluctuatie is met betrekking tot jaarlijkse volumes. Vooral op de tees en greens zijn er grote verschillen tussen de jaren. Om hier beter op te kunnen sturen, heeft baan ABX een telemetrische bodemvochtsensor aangeschaft waarmee de greenkeeping de bodemvochtgehaltes op kaart kan vastleggen en zo meer kan sturen op benodigde hoeveelheid millimeters water op droge en natte plekken. Beide maatregelen zijn voorbeelden van kortetermijnmaatregelen.

• Het totaal van (middel)langetermijnmaatregelen is een afspiegeling van de visie op duurzaam waterbeheer en -gebruik. Middellangetermijnmaatregelen worden binnen 3-5 jaar genomen en langetermijnmaatregelen binnen 5-10 jaar. De maatregelen moeten worden geprioriteerd en in afstemming met de kortetermijnmaatregelen binnen een langjarige planning worden samengebracht. Het plannen van langetermijnmaatregelen kan worden beïnvloed door onzekerheid en risico’s van het wel of niet doorvoeren van een kortetermijnmaatregel. Het uitvoeren van een SWOT-analyse is een goede methode om deze risico’s en onzekerheden te verduidelijken.
  
  Dit laatste is belangrijk omdat het een langetermijnplan is waarbij de opstellers, vanwege de verenigings-/organisatiestructuur, waarschijnlijk niet betrokken zullen zijn bij een groot deel van de uitvoering. Om deze reden is het ook een voorwaarde dat de visie digitaal wordt opgeslagen in een veilige omgeving waar het document te allen tijde terug te vinden is. Idealiter in OnCourse Nederland.

SWOT-analyse
Om extra water af te vangen onderzoekt Golfbaan ABX voor de lange termijn of zij het drainagewater kunnen opvangen en opslaan in een bassin. Dit wordt beschouwd als een middellangetermijnmaatregel (3-5) jaar. Om te bepalen of dit een haalbaar plan is heeft de golfbaan een korte SWOT-analyse gedaan: Sterktes: meer eigen water beschikbaar, onafhankelijk van waterschap, goed voorbereid op droge perioden, duurzaam en goede waterkwaliteit want eigen water. Zwaktes: hoge infrastructurele kosten, goede berekeningen volumes/oppervlaktes en aftappunten ontbreken, onbekendheid over kostenefficiëntie en benodigd volume. Kansen: door waterbeschikbaarheid mogelijkheid om baankwaliteit tijdelijk omhoog te brengen onafhankelijk van onttrekkingsverboden/weersomstandigheden, zoeken naar opslagopties in silo's in plaats van bassins, silo’s maakt het schaalbaar Bedreigingen: vergunning voor bassin, beheer afwatering rondom afvangpunten.

• In de visie op waterbeheer hoort ook een financieel overzicht thuis. Dit bevat onder ander een I) kostenoverzicht van het onderhoud van het drainage-/irrigatiesysteem en de onttrekkingsputten, II) een mogelijk overzicht van de waterrekeningen, inclusief watergebruik in het clubhuis, III) investeringskosten van drainage en irrigatiesysteem en IV) de energiekosten van de onttrekking van grond/-oppervlaktewater. Voor de korte- en langetermijnmaatregelen wordt een kostenindicatie gegeven die meegenomen kan worden in de reserveringen van de exploitatie.

Hole 18 van de Noordwijkse Golfclub, zomer 2022

2.2 Droogte noodplan/afschalingsplan

Droogteplan Twentsche Golfclub
Een mooi voorbeeld is de Twentsche Golfclub. De baan ligt op het zand en is hoger gelegen dan de omgeving, waardoor neerslag onder natuurlijk verloop gemakkelijk afwatert. Watermanagement heeft een belangrijke plek in het beheer van de baan.

De Twentsche Golfclub heeft dan ook in 2022 een droogteplan ontwikkeld. Dit is uitgevoerd door de baan in vier verschillende spelonderdelen te verdelen en per onderdeel een maximaal volume per jaar te bepalen. Als het volume niet beschikbaar is, dan wordt op basis van de vooraf gestelde prioriteit per onderdeel afgeschaald.

Op het moment dat er een watertekort of langdurige droogte is, is het waardevol om goed voorbereid te zijn en een actieplan te hebben. Dit voorkomt tijdverlies aan overleg en zorgt dat iedereen op de hoogte is van het te volgen plan. De voorbereiding houdt in dat er een noodplan voor droge perioden wordt opgesteld. Het droogtenoodplan bestaat uit de volgende vijf onderdelen:

• normaal watergebruik;
• kritieke grens;
• afschaling spelonderdelen;
• eventuele externe waterbronnen;
• beslisschema.

In overleg wordt de beschikbare en benodigde hoeveelheid water voor irrigatie bepaald. Vooraf wordt gediscussieerd over de grenzen van de irrigatiebehoefte en wordt afschaling in irrigatiewater bepaald voor de verschillende spelonderdelen. Deze afschaling wordt gestuurd door de beschikbare waterhoeveelheid in droge perioden en gekoppeld aan de waterbehoefte en het belang van de spelonderdelen. Het is waarschijnlijk dat de fairways het als eerste met minder of geen water moeten stellen. Daarna volgen de tees en approaches en als laatste de greens. Ook de mogelijkheden van externe aanvoer van water voor irrigatie kunnen onderdeel uitmaken van het noodplan.

Naast vastlegging is het ook verstandig om van tevoren een beslisschema op te stellen met daarin de betrokkenen en hun verantwoordelijkheid benoemd. Dit schema zal in werking treden op het moment dat zich een watertekort voordoet.

2.3 Vastlegging

 ‘Water’ verankerd binnen de commissie
De Kennemer Golf & Country Club hecht grote waarde aan water als een van haar belangrijkste assets. Om dit te waarborgen heeft de club het thema 'water' verankerd in het bestuur en ondergebracht in een commissie. Tijdens een algemene ledenvergadering is het doel van de verankering van het waterthema bij de leden getoetst en vastgelegd. Daarnaast heeft 'water' een duidelijke plek gekregen in de langetermijnplanning voor de komende 5 tot 10 jaar.
De commissie is actief betrokken bij diverse activiteiten, zoals kennisopbouw en -borging van watergerelateerde data op de golfbaan. In nauwe samenwerking met de greenkeeping wordt doorlopend gewerkt aan planning van nieuwe beregening of onderhoud, strategische waterbuffers en het onderhouden van contacten met de provincie en het waterleidingbedrijf. Op deze manier zorgt de club ervoor dat het waterthema op praktische wijze wordt geïntegreerd in haar beleid en plannen voor de toekomst.

Ter ondersteuning van langetermijnbeleid moet een goede (digitale) vastlegging van de data en gemaakte afspraken plaatsvinden.

Digitale vastlegging data

Digitale vastlegging van monitoringsdata op een centrale, beveiligde plek. Idealiter in OnCourse, zodat deze data te allen tijde te benaderen is. Ook, en juist, wanneer er wisseling in beheer of bestuur is. Belanghebbenden moeten toegang hebben tot de data en er mogen geen data gewist worden zonder toestemming.

Vastlegging afspraken en verankering water in bestuur

Digitale vastlegging van de afspraken die er zijn tussen het bestuur, commissie en greenkeeping die betrekking hebben op het waterbeheer. Voorbeelden zijn waterbesparingsdoelen en het afschalingsplan voor irrigatie van spelonderdelen. Het belangrijkste is dat de afspraken die worden gemaakt worden vastgelegd en overdraagbaar zijn. Belanghebbenden moeten toegang hebben tot de afspraken. Daarnaast is het, voornamelijk voor verenigingsbanen, van belang om ‘water’ als thema te verankeren binnen het bestuur door behandeling in de algemene ledenvergadering. Als leidraad kan hiervoor de eerdergenoemde ‘visie op waterbeheer’ worden gebruikt.

2.4 Kennisontwikkeling greenkeeping en commissie

Historisch richt het waterbeheer in Nederland zich hoofdzakelijk op wateroverlast en waterafvoeren. De kennis omtrent droogte, watertekort en zuinig omgaan met water ligt in veel gevallen achter. Het wordt aangeraden om voor de greenkeeping en commissieleden die betrokken zijn bij waterbeheer en -gebruik te investeren in kennisontwikkeling. In veranderende omstandigheden waarin toenemende droogte en wateroverlast een rol spelen is het van belang om goede basiskennis te hebben om beslissingen te nemen. De basiskennis omvat onder meer monitoring, zuinig watergebruik en waterbeschikbaarheid.

2.5 Communicatie

Uitvoering van duurzaam waterbeheer gaat gepaard met communicatie naar de golfers. Hoe beter de golfers begrijpen waarom verschillende keuzes gemaakt worden des te gemakkelijker de uitvoering wordt in droge periodes. De communicatie begint met het delen van de visie van de club, hoe kijkt de club aan tegen watergebruik en hoe willen ze omgaan met irrigatie in droge periodes? Restricties van de overheid zijn ook onderdeel van de communicatie. Is er bijvoorbeeld een onttrekkingsverbod en moet de club de beregening afschalen? Communicatie met de golfers helpt bij de ontwikkeling van het juiste verwachtingspatroon. Het helpt ook om draagvlak te ontwikkelen voor investeringen die nodig zijn.

Voorbeeld Drentsche Golfclub De Gelpenberg
Communicatie richting de leden is een belangrijk en essentieel onderdeel van de beheerstrategie van de Drentse Golfclub De Gelpenberg. De club heeft een visie die verder reikt dan alleen het golfspel. Het gaat om het behoud van de natuurlijke schoonheid van een Drentse landschap en het vinden van de juiste balans tussen sport, beheer en natuur. Openheid, heide en bos zijn de belangrijke landschappelijke kenmerken die terugkomen op De Gelpenberg.
Binnen deze visie is de baan van topkwaliteit maar lang niet altijd donkergroen. Met het oog op zuinig watergebruik is dit een zeer goede keuze, de fairways worden bijvoorbeeld enkel in droge perioden beregend om te voorkomen dat het gras afsterft.
Bestuur, management en commissie werken er hard aan om draagvlak voor deze visie te krijgen bij de leden. Actieve communicatie wordt gebruikt, zodat golfers leren dat natuurlijke, gele fairways geen problemen opleveren in het spel en ook het gras hier niet aan het afsterven is.

Een fragment uit een nieuwsbrief van de Drentse Golfclub De Gelpenberg

In de communicatie kan het behulpzaam zijn om voor te bereiden op toekomstig commentaar en vragen van leden. Ondersteun de greenkeeping en baancommissie bij het voorbereiden van deze antwoorden en besteed tijd aan de voorbereiding, zodat er een communicatielijn kan worden aangehouden. Daarnaast kunnen beelden/illustraties helpen bij communicatie over wat er gebeurt of gerealiseerd gaat worden.

Hoewel directe communicatie met de golfers voorop staat, is de buitenwereld ook van belang. Omdat water een grensoverschrijdende hulpbron is, is het goed om te open te communiceren over de maatregelen die de baan heeft genomen om zuinig met het gemeenschappelijke water om te gaan. Betrek experts als kennis van water- en landschapsbeheer niet aanwezig is op de club.

2.6 Innovaties

‘Capilaire hydroponics’
Hydroponics en subirrigatie zijn gangbare methoden in de tuinbouw/bloembollenteelt. Eén van de toepassingen binnen de golfsector is de 'CapillaryFlow' (VS) methode, waarbij het bodemvocht van onderaf wordt aangevuld in plaats van van bovenaf te irrigeren. Bij deze methode wordt de toplaag van de bodem (~40 cm) opnieuw ingericht met speciaal bodemmateriaal dat aanvulling met subirrigatie mogelijk maakt en zorgt voor goede drainage. Dit heeft verschillende voordelen, zoals verminderde verwaaiing, verdamping en oppervlakkige afstroming. Bovendien zorgt deze methode voor minder onkruid- en ziektedruk en bevordert het de wortelgroei. (Bron: capillaryflow.com.)

 

Dwarsdoorsnede van de subirrigatie van CapillaryFlow (bron: capillaryflow.com). Klik op het beeld voor een groter formaat.

Voor de Nederlandse golfsector is het interessant om innovaties te bestuderen voor toepassing op de eigen golfbaan. Innovaties ontwikkelen zich niet altijd alleen binnen Nederland, maar kunnen bijvoorbeeld ook uit het buitenland of de agrarische sector komen. Het is waardevol om de ontwikkeling van innovaties goed in de gaten te houden. Op dit moment (voorjaar 2023) zijn dit interessante ontwikkelingen voor de Nederlandse golfsector:

• ondergrondse druppelirrigatie;
• subirrigatie via de drains;
• gewasgezondheid herkennen vanuit de lucht met behulp van drones.

2.7 Contact waterschappen, provincies en gemeenten

Case Twentsche Golfclub
Na een aantal droge zomers achter elkaar (2018-2022) hebben veel banen contact opgenomen met het waterschap in hun regio. Voor de Twentsche Golfclub heeft dit geleid tot een succesvolle samenwerking waarin beide partijen gezamenlijk op zoek zijn gegaan naar oplossingen voor de watervoorziening in de toekomst. Het waterschap heeft via een gebiedsanalyse meegedacht over de oplossingen en mogelijkheden voor een nieuwe onttrekkingsvergunning. De Twentsche heeft op haar beurt een voorstel gedaan voor acties, zoals een bedrijfswaterplan, communicatie met golfers, extra buffercapaciteit creëren, budgetteren voor vervanging.
Het contact tussen het waterschap en de club wordt van beide kanten als zeer prettig en constructief ervaren. Het waterschap leert op deze manier hoe beheer en beregening worden aangepakt op een golfbaan terwijl de golfbaan op haar beurt de mogelijkheden direct kan toetsen en eventueel toe kan passen.

Je golfbaan is fysiek onderdeel van een groter watersysteem en institutioneel zijn er meerdere partijen betrokken bij het waterbeheer. Om op de hoogte te zijn van toekomstige ontwikkelingen maar ook om veranderingen op de baan te bespreken, is het belangrijk om in contact te zijn met het waterschap en de provincie.

De waterschappen zijn het bevoegd gezag voor watervergunningen. Daarnaast zijn de waterschappen ook actief op het gebied van toekomstscenario’s, gebiedsplannen en gebiedsprocessen die invloed kunnen hebben op de waterbeschikbaarheid. In sommige, uitzonderlijke, gevallen is de provincie ook betrokken bij het waterbeheer. Dit is voornamelijk het geval wanneer de golfbaan in een grondwaterwinningsgebied of nabij een groot natuurgebied ligt.

Het wordt aangeraden om proactief contact te zoeken met het waterschap of de provincie. Het waterschap introduceren en meenemen in golfbaanbeheer leidt nagenoeg altijd tot een constructieve samenwerking, waarbij de positieve bijdrage van golfbaanbeheer ingezien wordt.

2.8 Bedrijfswaterplan

De zomers van 2018, 2019 en 2022 hebben Nederland wakker geschud; de watervoorraden worden schaarser en de watervraag neemt toe. Waterschappen zijn verantwoordelijk voor het beschermen van grond- en oppervlaktewaterstanden en voeren hier actief beleid op. Als de waterstanden onder het kritieke niveau dreigen te raken, kunnen de waterschappen onttrekkingsverboden/-beperkingen uitvaardigen.

Voor de golfsport is flexibiliteit en mogelijkheid tot adaptatie met betrekking tot waterbeschikbaarheid essentieel voor het voortbestaan. Het doel van een bedrijfswaterplan is dat de golfbanen zich verdiepen in hun watersysteem en waterconserverende en -besparende maatregelen toepassen. Het bedrijfswaterplan dient als basis voor afspraken over waterbeheer tussen het waterschap en een golfbaan.

In het seizoen van 2023 worden de eerste bedrijfswaterplannen getest. Een bedrijfswaterplan voor golfbanen is (nog) geen vingerend beleid bij waterschappen. Het advies is om per gebied als golfsport met het waterschap in gesprek te gaan. Op deze manier kan worden onderzocht welke plek het bedrijfswaterplan kan innemen in het beleid en de dagelijkse praktijk.

Een belangrijk startpunt voor het bedrijfswaterplan is de locatiebeschrijving, waarbij inzicht wordt vergaard in de te beregenen oppervlaktes en de bronnen van water op de baan. Vervolgens wordt er beschreven of er een lange-termijnwaterstrategie is en hoe deze centraal is vastgelegd. Vervolgens worden waterbesparende of waterconserverende maatregelen beschreven in het bedrijfswaterplan. Daarnaast is er in het bedrijfswaterplan ruimte voor ecologische/bodemverbeterende maatregelen die al worden toegepast op de baan.

Klik hier voor het concept bedrijfswaterplan van april 2024. Dit is een concept, het definitieve bedrijfswaterplan volgt later, na bevindingen van golfbanen en feedback vanuit de waterschappen.

Terug naar de hoofdpagina van de publicatie Duurzaam waterbeheer - een handreiking

Of ga direct naar:

• Hoofdstuk 1: Introductie - over deze publicatie
• Hoofdstuk 2: Beheer en ontwikkeling - visie en het bedrijfswaterplan
• Hoofdstuk 3: Inzicht en bewustzijn - Meten is weten
• Hoofdstuk 4: Zuinig watergebruik - water besparen door datagestuurd beregenen
• Hoofdstuk 5: Vergroten waterbeschikbaarheid - water opvangen en opslaan