3 Inzicht en bewustzijn

Bewustzijn over duurzaam waterbeheer en -gebruik begint bij inzicht. Ongeacht waar het water vandaan komt - of het nu uit de diepe ondergrond of uit het oppervlaktewater komt - het is cruciaal om alles te weten over de beschikbaarheid en het gebruik ervan. Dit is niet alleen om de bronnen te beschermen, maar zo is de baan ook beter voorbereid op de toekomst. Het is de verantwoordelijkheid van het bestuur en de baancommissie om het waterverbruik en de beschikbare bronnen inzichtelijk te maken. Dit helpt bij het besparen zonder in te leveren op de kwaliteit van de baan.

Inhoudsopgave hoofdstuk 3

• 3.1 Capaciteit van grondwaterput, oppervlaktewater of bassin
• 3.2 Gemiddeld watergebruik per spelonderdeel
• 3.3 Vergunningen
• 3.4 Kennis over (on)mogelijkheden watersysteem
• 3.5 Waterbalans van de baan
• 3.6 Ken je buren en hun watergebruik 

3.1 Capaciteit van grondwaterput, oppervlaktewater of bassin

Voorbeeld Golfclub ‘t Zelle
Hoe bereken je gemakkelijk de inhoud van een vijver?
Om op een gemakkelijke manier de inhoud van een vijver te bepalen is Google Earth een zeer bruikbaar instrument. 
1. Download Google Earth
2. Zoek je golfbaan op via de zoekfunctie.
3. Gebruik de functie ‘afstand en oppervlakte meten’.
4. Stel deze in op ‘polygon’ en volg de randen van de vijver tot het vlak zich sluit.
5. Lees de oppervlakte van de vijver af (in dit voorbeeld 4.685 m2).
6. Bepaal nu de ‘gemiddelde diepte’ van de vijver.
7. Als het kan, meet de diepte van de vijver of anders maak een inschatting van de gemiddelde diepte van de vijver, in dit voorbeeld is dat 2 meter.
8. Voor de vijver uit het onderstaande voorbeeld geeft dit een volume van: 2 m * 4.685 m2 = 9.370 m3.
9. Hoe nauwkeuriger de bodemdiepte van de vijver in kaart is gebracht, hoe nauwkeuriger de volumeberekening uitgevoerd kan worden.

Inzicht op waterbeheer en -gebruik begint bij de beschikbare watervolumes. Bij het gebruik van grond- en oppervlaktewater wordt de beschikbaarheid vaak bepaald door de capaciteit van de pomp of de vergunning. Wanneer gebruik wordt gemaakt van een bassin bepaalt het volume van het bassin de capaciteit. Houd hierbij rekening met variaties in de tijd. De eerste stap is om de volumes inzichtelijk te krijgen, op een rij te zetten, om te rekenen naar de jaarlijkse beschikbaarheid en digitaal vast te leggen.

 

Een voorbeeld van een grove volumeschatting via Google Earth van een vijver op Golfclub 't Zelle. Klik op het beeld voor een grote afbeelding.

Golfclub Heelsum, 2019

3.2 Gemiddeld watergebruik per spelonderdeel

Naast beschikbaar volume is het van belang om het gemiddeld watergebruik inzichtelijk te hebben. Zowel het totale gebruik op de baan als gebruik per spelonderdeel moet inzichtelijk gemaakt worden.

• Ten eerste ondersteunt de informatie de visie met betrekking tot ‘waterbeschikbaarheid’. Hoeveel water is er beschikbaar en hoeveel water wordt er gebruikt? Wat praktisch wordt doorvertaald naar plannen voor maatregelen, zoals de aanleg van een bassin, hoe groot moet dit bassin worden en met welk water kan het gevuld worden?
• Ten tweede biedt deze informatie de mogelijkheid om te bepalen of en waar er bezuinigd kan worden.
• Ten derde moet je voor je droogtenoodplan precies weten wat het jaarlijks gebruik is zonder beperkingen.

Er zijn verschillende manieren om inzicht te krijgen in het watergebruik per spelonderdeel. Zo kan het beregeningssysteem worden uitgelezen als het is gekoppeld aan daarvoor geschikte beregeningssoftware. Ook kan het watergebruik worden berekend met behulp van de beregeningsdata per onderdeel (mm x minuten). Door watergebruik over verschillende jaren vast te leggen, ontstaat er een database die analyse en kennisopbouw van het watersysteem bevordert.

Kennemer Golf & Country Club
Bij de Kennemer Golf & Country Club wordt jaarlijks het watergebruik per spelonderdeel zorgvuldig bijgehouden. Deze waardevolle data worden op verschillende manieren ingezet. Allereerst wordt de informatie verzameld in een database om de kennis op te bouwen met betrekking tot watergebruik en weerpatronen. Hierdoor kunnen trends en patronen worden geanalyseerd, om later door te vertalen in het beregeningsregime.

Overzicht watergebruik Kennemer G&CC 2022 (bron: Kennemer G&CC)

Daarnaast wordt het verbruik van de sproeiers vergeleken met het totaalverbruik van de grondwaterpomp. Op deze manier wordt de efficiëntie van het irrigatiesysteem in kaart gebracht en kunnen mogelijke lekken of inefficiënties vroegtijdig worden opgespoord. Dit stelt de club in staat om passende maatregelen te nemen om waterverbruik te optimaliseren en duurzaam waterbeheer te bevorderen.

Beregening van een green op Golfbaan De Kroonprins Vianen, 2019

3.3 Vergunningen

Noord-Brabant
In Noord-Brabant zijn drie waterschappen actief. Elk jaar op 1 april besluiten de Brabantse waterschappen of grasland vanaf dat moment tot en met 1 juni beregend mag worden met grondwater. Hiervoor worden de actuele grondwaterstanden aangehouden. De zogenaamde ‘voorjaarsregeling’ gaat over het beregenen van graslanden, sportvelden en golfterreinen. De afgelopen jaren bleek dat niet alle golfbanen op de hoogte waren van deze regeling, wat ertoe leidde dat zij het nieuws op 1 april via de krant of andere media hoorden. Vaak is het dan al te laat om nog maatregelen te nemen. (Zie dit bericht van Waterschap Brabantse Delta.)

Overzicht, documentatie en vastlegging van de onttrekkingsvergunningen bij het waterschap of provincie geeft duidelijkheid en voorkomt verrassingen. Verrassingen kunnen optreden als een onttrekkingsverbod wordt afgevaardigd of bijvoorbeeld bij uitbreidingsplannen van de golfbaan. Bovendien ondersteunt het de ontwikkeling van een langetermijnvisie, beperkingen vanuit het wettelijk kader kunnen namelijk een reden zijn om een bassin aan te leggen.

Begin bij de clubadministratie. Zijn de vergunningen hier aanwezig? Als er geen overzicht is, dan is het raadzaam om contact op te nemen met het waterschap of de provincie om dit inzicht te verkrijgen.

3.4 Kennis over (on)mogelijkheden watersysteem

Voorbeeld van ongebruikte opties en een mogelijke hoeveelheid waterbeschikbaarheid
Op de Kennemer Golf & Country Club wordt water beschouwd als een belangrijk asset en dit wordt in de praktijk ook daadwerkelijk in beleid en beheer geïmplementeerd. De club heeft zich al decennialang ingezet om het eigen bodem- en watersysteem volledig te begrijpen en te beheren; zo installeert en onderhoudt het eigen greenkeepingteam bijvoorbeeld geheel zelfstandig het beregeningssysteem.
Vanwege de ligging nabij de Noordzee, waar veel wind, veel zonuren en weinig neerslag voorkomen, heeft de greenkeeping verschillende beregeningsscenario’s in kaart gebracht gebaseerd op de windrichting. Hierbij worden de stand van de nozzles en de volumes zo goed mogelijk gesimuleerd om goed voorbereid te zijn op verschillende windrichtingen, verrassingen te voorkomen en een stabiele vochtbalans te faciliteren.
Daarnaast onderhoudt de Kennemer Golf & Country Club nauw contact met Waternet, vanwege de nabijheid van de Amsterdamse waterleidingduinen. Hierbij worden mogelijkheden onderzocht om op een optimale manier gebruik te maken van de beschikbare waterbronnen en duurzaam waterbeheer te bevorderen.
De inzet van de club om het bodem- en watersysteem goed te begrijpen en te beheren, evenals de samenwerking met externe partners, zoals Waternet, illustreert de serieuze benadering van de Kennemer Golf & Country Club ten aanzien van waterbeheer en duurzaamheid.

Er zijn vaak nog ongebruikte opties binnen het watersysteem op en rond de baan die kunnen worden benut, zoals optimalisatie van bestaande sloten, vijvers, drainage, beregeningssystemen en mogelijkheden buiten de baan. Om deze optimalisatie te bereiken, is het verstandig om een waterexpert in te schakelen. Deze expert kan met een getraind oog het watersysteem analyseren en voorstellen doen voor verbeteringen. Door kleine systeemaanpassingen te maken op basis van deze kennis, kunnen de mogelijkheden voor extra waterbeschikbaarheid of opslag in het gebied waar de baan zich bevindt worden vergroot.

Een luchtfoto van de waterrijke Golfbaan Delfland

3.5 Waterbalans van de baan

Berekening waterbalans
Voor een fictieve golfbaan in het oosten van het land is bepaald wat het neerslagtekort is op basis van neerslag en gewasverdamping. Voor april t/m september 2016-2022 is de gewasverdamping van de neerslag afgetrokken. Het resultaat is een benadering van de hoeveelheid extra water die nodig is. Aangenomen is dat de golfbaan 20 hectare aan greens, tees en fairways volledig beregent.
De belangrijkste conclusie die getrokken kan worden, is dat de droge jaren 2018, 2019, 2020 en 2022 sterk naar voren komen met een hoge waterbehoefte ten opzichte van 2016, 2017 en 2021. De droge jaren laten minimaal een verdubbeling van waterbehoefte zien. Ervan uitgaande dat droge jaren door klimaatverandering vaker zullen voorkomen, is het belangrijk om rekening te houden met de toename van de waterbehoefte.

Een waterbalans kan van grote waarde zijn bij het opstellen van een langetermijnwaterbeleid en het stellen van watergebruiksdoelstellingen. Het kan ook helpen bij overleg met het waterschap over de hoeveelheid infiltratie in verhouding tot de onttrekkingshoeveelheden. Een waterbalans voor een golfbaan biedt een overzicht van alle verschillende watercomponenten in een bepaald gebied, waaronder neerslag, verdamping, kwel, wegzijging en aan- en afvoer via oppervlaktewater. Om een waterbalans op te stellen, moet een hydroloog worden ingeschakeld die een systeemanalyse en juiste berekeningen maakt.

Schematisatie van een waterbalans (bron: Acacia Water, 2023)

3.6 Ken je buren en hun watergebruik

Het in kaart brengen van de hydrologische processen boven- en benedenstrooms van de golfbaan ondersteunt het begrijpen van het effect van aanpassingen in het watersysteem op de omgeving. Wellicht komen er zo ook ongebruikte opties voor waterbeschikbaarheid aan het licht. Het voornaamste doel van deze kennis is gebruik tijdens overleg met stakeholders en het aanvragen van vergunningen. Het kan ook nieuwe mogelijkheden bieden, zoals het afkoppelen van het dakoppervlak van buren en het gebruiken van dit water voor opslag op de golfbaan. De actie zal voornamelijk worden genomen ter voorbereiding van korte-/langetermijnmaatregelen.

Vergroot de kansrijkheid van nieuwe initiatieven
Verschillende Nederlandse golfbanen zijn in gesprek met het waterschap of de gemeente over ingrepen in hun watersysteem, waardoor zij water beter kunnen vasthouden of van elders kunnen onttrekken. In veel gevallen wordt voor het toekennen hiervan een analyse gedaan wat de impact is op watergebruikers in de omgeving.
Om de kansrijkheid van een aanvraag te vergroten, is het aan te raden om alvast een beeld te vormen van de gebruikers in de omgeving en de afhankelijkheden binnen het watersysteem.

Golfclub Princenbosch en watergebruik bij de buren in de zomer van 2022

Terug naar de hoofdpagina van de publicatie Duurzaam waterbeheer - een handreiking

Of ga direct naar:

• Hoofdstuk 1: Introductie - over deze publicatie
• Hoofdstuk 2: Beheer en ontwikkeling - visie en het bedrijfswaterplan
• Hoofdstuk 3: Inzicht en bewustzijn - Meten is weten
• Hoofdstuk 4: Zuinig watergebruik - water besparen door datagestuurd beregenen
• Hoofdstuk 5: Vergroten waterbeschikbaarheid - water opvangen en opslaan